Esasa girişmeden evvel bir ciheti tebarüz ettirmemiz lâzımdır.
Bu faslımızda görülecek tenkitler spiritizme tecrübelerine değil,
bunlar ile isbat edildiği iddia edilen felsefî fikirlere, akidelere aittir.
Spiritizme tecrübeleri ile elde edilen umumî netice hakkında bidayette gözü kapalı bir itikat ile hareket etmiyen tarafsız müşahitlerin
kanaatleri şu merkezdedir: İçlerinde bir medyom bulunan küçük,
disiplinli tecrübe topluluklarmda gözden gizli bir takım şuurlu kuvvetler ile temas ve muhabere mümkündür. Tecrübe topluluklarmda
âzalarm şahsiyet, tahsil ve terbiyelerinn, itikadlarmm muhassalası
halinde müşterek bir manevî muhit doğmaktadır. Manevî muhitlerin
müsaadesi nisbetinde o kuvvetler ile muhtelif mevzularda konuşmak,
İlmî, edebî, felsefî, dinî münakaşalara girişmek kabil oluyor. Bunlar
iddia etikleri gibi müstakil ruhlar mıdır, yoksa manevî muhitlerin
medyomlarda canlanan tezahürleri midir, kestirilemiyor...
Ruhlar, yahut medyomlarm ruhunda muhtelif şahsiyetler tecelli
ettiren manevî muhitler, yahut kendine mahsus muhayyele ve zihin
ile sorulan suallere uygun cevaplar tertip etmek ve bunları dünyada yaşamış ve sonra göçmüş insanlar hüviyetinde veya göze görünmeyen ülkelerde yaşayan cinler, periler halinde sahneye çıkardığı
figüranlar ağzından bize sunmak iktidarmda otomatik işler, irademize gayrı tâbi şuuraltı hayatiyetimiz, uzviyetimizin nâzımı o büyük, esrarlı, şuur sahibi kuvvet ve tezahürleri... veya başka her
hangi bir hipotiz... ne olursa olsun, spiritizme ve diğer pisişik tecrübelerde karşımıza çıkan o kuvvetler müsbet varlıklardır. İhtilâf
bunların mevcudiyetlerinde değil, mahiyetlerindedir. Şimdiye kadar bunları inkâr eden ciddî bir ilim adamı çıkmamıştır^.
Spiritizme, psişik tecrübelerin kendisi değil, onlara istinat ettirilen bir felsefe nehci veya dindir. Spiritler cesetten ayrılmış
ruhlardan medyomları marifetiyle aldıklarına inandıkları «tebliği
lere fikir ve vicdanlarını uydurarak yaşarlar. Spiritizme tecrübeleri
ile başka felsefe ve dinler de aynı derecede teyit edilegeldiklerinden
tecrübelerde bulunanların manevî muhiti, Baura» sı ne ise ruhlar m,
yahut ruh adı verilenlerin onu söylemekten başka bir şey
yapmadıkları anlaşılmıştır. Spiritizme bugünkü durumunda hakikî ruh âlemlerinden veya şuuraltı derinliklerinden- fikir alma vasıtası olmaktan ziyade, auraya göre, mevcut din ve felsefelerden birinin takviye vasıtası halindedir. Ruhlar, yahut ruh adı verilenler spiritizme celselerinde manevî muhit Hıristiyanlığa mütemayil ise Hıristiyanlığa, Müslümanlığa mütemayil ise Müslümanlığa ve
asıl spiritlerde olduğu gibi Hinduizme, Aryasamacizme, Budizme
mütemayil ise... onlara uygun tebliğler verirler. Yüksek ruhlarm
tebliğlerini yalnız spiritlere sakladıkları iddiası, yine spiritizma
tecrübeleri eli ile boş sözden ibaret... yahut kalbî bir teveccühe
taban yüksek itibar edilen bir kısım ruhlar ile temasa gelebilmek
için spirit olmak, spirit aurasmda yaşamak lâzım geldiğinin itirafıdır.
Spiritlik, spiritizma dini acaba nereden gelmiş, yahut nasü doğmuştur? Bu cihet üzerinde biraz duracağız ve ondan sonra psişik
bilgisi otoritelerinin spiritizma hakıkndaki mütalâalarına geçeceğiz. Bu mütalâalar yukarıdaki hülâsamızın tafsili mahiyetinde olacaktır.
Avrupada, AvrupalIlardan Brehmenizm, Budizm gibi uzak Şark
vicdaniyatmı kendilerine dünya görüşü edinmiş salon Brehmenleri, salon Budistleri vardır. Bunlardan başka Hindu ve Tibet tekva
've gizli bilgilerine hakikaten nüfuz etmiş kimseler bulunur. İçlerinde kuvevtli fikir adamlarına rastlanmaktadır. Bunlar bir asra
yakın bir zamandanberi kendi aralarmda yabancılara karşı daima
sıkı sıkıya kapalı iç daireler halinde toplanmağa ve böylece faaliyette bulunmağa çalışırlar. Fikir ve kanaatlerini kitaplar ile yaymışlar, Hind-Tibet felsefelerinin ana hatlarını Hindistandaki
Adyar^ merkezinden verilen direktiflere uygun olarak bütün garp
münevverlerinin malı etmek istemişlerdir. Fakat l^itap herkesimutlaka kendisine çeken bir mıknatıs değildir. Bazı kimseler, hattâ ekseri kimseler, münevver de olsalar kitaplara karşı büyük bir
sempati beslemezler. Onları başka vasıtalarla düşmeleri arzu edüen
yoJa düşürmek, yormadan, eğlendirerek, merak ve alâkalarını uyandırarak, topluca sohbet zevkini tattırarak yola getirmek lâzımdır. Sonra dikkat edilmiştir: Münevver smıfma dahil, okumuş, yazmış insanların bir çoğu sırf mücerret mevzulara akıl erdiremedikleri için materyalist olmuşlardır. Bu itibarla ellerinde yüksek tahsil
diplomaları olsa bile hakikî entellektüellikten uzaktırlar. Nazariyat
vadisinde münazara, münakaşa ile bunları Tanrıya, ruha, hattâ
hukuka, ahlâka inandırmak pek zordur. Fakat havası hamseleri
kanalı ile onların zihnine girmek, bu yoldan onları ruhun bekasına, ahirete inandırmak nisbeten kolaydır. Felsefî inceleme
kudretine az malik olmaları, gözleriyle görüp kulaklariyle işittikleri şeyler karşısında böylelerini hararetli taraftar yapmağa kâfidir. Bundan ötürü yukarıda faaliyetlerine işaret olunanlardan bazıları muvaffakiyet ümitlerini daha ziyade hususî evlerde tertip ettikleri okültizm gösterilerine bağlamışlardır. Bu gösteriler masalra, fincanlara, kalemlere, plânşetlere ilh. ruhları çağırmak, sureti mahsusada yetiştirilen medyumları manyetik, hipnotik
uykulara daldırıp söyletmek, medyomlardan fantomlar çıkarmak
ve konuşturmak^ gibi esrarengiz, meraklı şeylerdir. İlk bakıştabazılarına maharetle sahneye konmuş hokkabaz numaraları gibi
gözükür. Fakat yakından tetkik edilince yapılanların hokkabazlık
ile alâkası olmadığı, bundan başka zahirî bir hafiflik perdesi altmda pek ciddî bir maksadın gizli tutulduğu anlaşılır: Gördüklerinin,
duyduklarının mahiyetine nüfuz herkesin harcı olmadığından müşahitlerin ekserisi hakikî ruh âlemi ile temasa geldiklerine inanacak ve ondan sonra böylelerine yüksek ruhanî varlıklar ağzından
Uzak Şark menşeli felsefe ve akideleri sunmak, kabul ettirmek kolaylaşacaktır.
Uzak Şark vicdaniyatı hesabına okültizm tatbikatına girişenler
orta çağdan beri Avrupada insanları sezdirmedn diledikleri hedeflere sevk etmek için yollar araştıran ve bulan, yahut Asya rahiplerinden öğrendiklerini tâdil ve ıslah eden kabalistlerin de müzahareti ile memleketleri bölümlere ayırmışlar, yer yer okültizm ilemüştagil misyon gruplan vücuda getirmişler, hususî evlerdeki toplantılar ile sesiz sadasız muhitlerini işlemeğe koyulmuşlardır.
Uzak Şark propagandacılarının sarfettikleri gayretler boşa gitmemiş, muhataplarmın irfan seviyelerine, kabul kabiliyetlerine ve
mizaçlarma göre kâh ilmin son neticesi, felsefenin baş durağı, kâh
duygu telinin en hoŞ ihtizazı, humanite idealinin en yüksek kanat
sahası halinde kitap yazısı veya ruh sözü olarak ortaya çıkardıkları fikirler müsait dimağlarda tutunduktan sonra kendi kendine
gelişmeğe başlamış, böylece Avrupanm her tarafında, kısmen Amerikada semavî dinlerin küçük gören, fakat Brehmenlerin, Budistlerin reincarnation itikadına, absolut akidesine kalplerini, zihinlerini açan, bağlıyan kimselerin türemesine, çoğalmasına sebep olmuştur. Faaliyetleri bilhassa Fransada Allan Kardec (Kardek)
gibi bir baş bulduğundan fazla semere vermiş, bu zatın devamlı mesaisi sayesinde Uzak Şark itikadiyatı spiritizm adı altında daha serbestçe prozelitler devşirmiştir.
Allan Kardec müstear bir addır. Bu ad ile spiritizmde şöhret
alan zatın hakiki ismi (M. Hippolyte Leon Denizard Rivail) dir. 1804
senesinde Lyonsda doğmuştur. Bir avukatın oğlu idi. Tıp tahsil etmiş ise de asıl meşgalesi okültizm ve bilâhara bunun spiritizme
şekli olmuştur. Fransa ve diğer lâtin harsı memleketlerinde sipiritlerin pîri sayılır.
A. Kardec sistemi hakkında spiritualizm yerine isabetli olarak
spiritizm tâbirini kullanır. Evvelce de arzettiğimiz gibi her iki kelime spirit, spiritus (ruh) kelimesini madei asliye olarak ihtiva
etmekte ise de arada delâlet bakımından büyük fark vardır^. Üstelik Kardec, spiritizme ayrıca hususî bir mâna vermiş, onu reincarnation öldükten sonra tekrar ete hülûl etmek, yeniden dünyaya gelmek doktrini ile bir tutmuştur. Sisteminin karakteristik
vasfı bu imandır. Bundan dolayı spirit denince reincarnationa inanan bir kimse mânasını da anlamak aşağı yukarı her tarafta kabul
görmüştür. Reincarnation itikadı bütün «ruhcu» lardia müşterek
olsaydı, spiritizmi ayrıca reincarnation ile sınırlandırmağa bittabi lüzum kalmazdı. Bilindiği veçhile ruhlar ile temas ve muhabere işi
ile uğraşanların ve ölü ruhlarından aldıkları tebligatla hareket
edenlerin çoğunluğu reincarnationa: insanların tecrübelerini arttırarak mükemmelleşmek, yaratıcılık öğrenmek, yanda bıraktıklarıvazifeleri başarmak ilh. gibi maksatlar ile öldükten sonra tekrar
dünyaya geldiklerine inanmazlar. Bunlara göre reincarnation Hindlilerin eski tenasüh ve hulûl itikadının Darwinleştirilmiş, materyalistlerin tabiî tekâmül ve istıfâ nazariyesine uydurulmuş bir şeklidir. Hakikî ruhlardan sâdır olmamış, başta Allan Kardec olmak
üzere reincarnationu tecrübelerden evvel doğma halinde veya münakaşası lüzumsuz, bedihî bir mütearife mahiyetinde kabul eden mücerrihlerin mâneviyatma uygun psişik cevaplardan çıkarılmıştır.
Pşisik kuvvetler önceden edinilmiş kanaatler ile yapılan tecrübelerde daima medyomların, operatörlerin, hattâ tecrübelerde hazır
bulunan diğer kimselerin kanaatlerine uyarlar. Hüsnü niyet neticeyi değiştirmez. Şada, aksi sadayı doğurmuştur. İngiliz ve Amerikan spiritlerinin büyük ekseriyeti reincarnationu rededenler arasındadır^.1848 senesinde Birleşik Amerikanın Newyork eyaleti dahilinde
Hydesville kasabasında sakin Alman muhacırlarmdan (Fox) ailesinin geçirdiğ macera akültizm başarılarmı dünyaya tanıtmak için
fırsat kollıyanların gayreti lie Amerikanın her tarafmda ve Avrupada büyük bir merak uyandırmış, iki kıtada ruhlar ile konuşmamağa teşebüs edenlerin sayısı günden güne artmağa başlamıştı.
Fransada bilhassa Allan Kardec mevzuu kurcalıyor ve katiyyet
ile iddia ediyordu: «Ruhlar ile muhabere etmek mümkündür.
Ben, komşularımdan iki genç kızın medyumluğu ile her gece öbür
âlemdeki varlıklar ile konuşuyorum.»
Kardec, pek malûmatlı, ciddî bir zattı. Sözü boş sayılamazdı.
Tecrübelerine tanınmış simalar devama başladılar. Herkesi müşahitliğe kabul etmiyor, talipler arasında eleme yapıyordu. Her medyomu da beğenmiyordu. Böylece mütemadiyen .çalıştı. Karşısma
hep, «ahlâk ve fikir itibariyle dünyadakilerden farklı olmıyan alçak plânlara mensup ruhlar» çıkıyordu. Maamafih onları sorguya
çekerek ahiret hallerine dair mahfeline bir hayli malûmat topladı.
Bu malûmat daha yüksek temaslar için ön hazırlık yerine geçti.
Manevî muhit «yüksek tebliğat» a müsait olunca öncü ruhlardan
biri tecrübe yapanlara medyomun kalemi ile müjdeledi: «Şimdiye kadar size gelenlerden çok yüksek göklere mensup ruhlar reisiniz ile temasa geçmek istiyor. Ona pek mühim dinî bir vazife vereceklerdir. Ben çekiliyorum. Şimdi söğ onların, sorsun!...»
Kardec, suallerini tertip ederek minnet ve şükranları ile birlikte «yüksek ruhlar» a sundu. Onlardan masa rapsları (darbeleri)
ve plânşet^ yazıları ile cevaplar aldı. Celseler tevali ettikçe sual cevap dosyası kabardı. Ciltler teşkil etmeğe başladı. Her sual ve
cevap muntazaman kaydediliyordu. Kardec dosyalarını tetkik ederek spiritizme esaslarını, bilhassa reincarnationu «yüksek ruhların
tebligatı» halinde ortaya çıkardı. «Mürşit» leri olan ruhlar ile temas
ve muhaberesi iki sene kadar sürdü. Sonra bu «faal zekâlar» Kardeci kâfi malûmat ile mücehhez bularak bir gece celsesinde ona
veda ettiler ve medyomlarm bütün gayretlerine rağmen bir daha
bulunamadılar. Hikâye böyledir. Kardec naü olduğu psişik irşatlar
hakkında soranlara şöyle diyordu:
«Medyomlanma hulûl eden yüksek varlıklar tarafından tenezzülen bana öğrenilen şeyler insanın hayatı, mukadderatı ve
dünyadaki vazifesi hakkında yepyeni bir görüşün temelini atmaktadır. Bu görüş bana pek mantıkî, tamamiyle akla uygun, son derece
parlak ve teselli bahş edici, çok merak uyandırıcı geliyor.»
Allan Kardec bu sözü ile reincarnationu kasdediyor... ve reincarnationun yeniliği hakkında yaptığı mübalâğada Rüstemi Zâli
minare kadar uzun boylu gösteren Firdevsîyi kat kat geçiyordu.
Fakat bu iddia ile derlediklerini neşretmeyi düşündü. Düşüncesini
henüz irtibatmı kaybetmediği bir sırada mürşitlerine açtı. Bunlar,
yüksek ruhlar, fikri beğendiler. «Zaten» dediler «öğretilenler
dünyaya yayılmak için öğretilmiştir. Yayma vazifesi mukadderat
icabı uhdenizde bulunuyor. Eserinize «Le Livre des Esprits Ruhların kitabı» adını verebilirsiniz...»
Kitap çıktı ve... kapışıldı. O kadar ki, ilk neşir senesi olan
(1856) da yirmi seferden fazla basıldı. Müteakip sene çıkarılan
«gözden geçirilmiş baskı» sı Fransada muhteviyatının doğruluğuna
inananlar arasında ruhlardan alınan felsefenin «resmî» metni itibar olundu. Bundan sonra Allan Kardec dosyalarını tetkike devam
ederek 1861 de «Medyomlar kitabı» m, 1864 te «Ruhların tefsirine
göre İncil» i, 1865 te «Cennet ve cehennem» i, 1867 de «Kâinatın yapılışı» m bastırdı. Bunlar onun baş eserleridir. Müteaddit küçük
risaleleri de vardır. Bunlar arasında «Spiritizme nedir?» ve «En
sade şeklinde spiritizme» adında olanlar mühim sayılır.
Tahmin edilebileceği veçhile A. Kardecin bütün eserlerinde
reincarnation baş mevzudur. Mumaileyh, «Ruhlar kitabı» nın mukaddimesinde reincarnation hakkında şöyle diyor: «Ruhların
bir çok reincarnationlara (hulûllere) tâbi olmaları, alettevali ete.bedene girmeleri, maddeye bağlanmaları zarurîdir. Biz hepimiz
müteaddit vücutlara malik olduk. Bu dünyada ve diğer madde
âlemlerinde yine değişik vücutlara, bedenlere sahip olacağız. Bu,
mecburiyetin doğurduğu bir neticedir... İnsan ruhlarının reincarnationları (tekrar ete girmeleri) daima insan ırkında yer alır. Tekâmül etmiş ruhların hayvanlığa dönebileceğini sanmak pek yanlıştır. Ruhlarm birbirini kovalıyan cismanî varlıkları daima müterakki, daima ileriye müteveccihtir. Asla mütedenni, geriye çekik
değildir... Terakkimizin çabukluğu mükemmelliğe varmak hususunda yapacağımız cehitlere bağlıdır. Şahsiyetlerimizin arzettiği
evsaf bize hülûl eden ruhlarm evsafıdrı. îyi bir insan ıstıfâ ile iyileşmiş bir ruhun, fena bir insan da henüz incelmemiş kab bir ruhun incarnationu (hulûlü) dür... Herhangi bir vücutta tecelli etmeden önce ruhun kendisine mahsus, müstakil bir şahsiyeti vardır.
Vücuttan ayrıldıktan sonra da ruh şahsiyetini muhafaza eder. Ruhlar âlemincj dahil olunca dünyada bildiği ve tanıdığı bütün eşya
ve eşhası (tahayyül yolu ile) orada mevcut bulur ve dünyadaki mükerrer yaşayışlarında başından gelip geçen şeyleri, yaptığı iyi ve
kötü işleri hatırlar... Bedene dönmüş olan ruh, et (madde) yükünün tesiri altındadır. Ruhunu tasfiye etmek ve yükseltmek suretiyle kendilerini bu tesir ve nüfuzun üstüne çıkaran kimseler et
yükünden kurtuldukları vakit yüksek ruhlar katma yaklaşır ve
bir gün o ruhlar arasına katılırlar. Fena arzu ve emellerin, ihtirasların zebunu olan, saadetini hayvani şehvet ve iştihasmın tatmininde arayan kimseler ise tabiatlarının hayvanlık kısmına ehemmiyet verdikleri içni kendilerini temizlenmemiş ruhlara eş kılarlar... Ağır maddeye dönen ruhlar kâinatın muhtelif kürrelerinde
sakin olurlar...»
Sade yukarıdaki yazısının tahlili açıkça anlatmağa kâfidir ki
A. Kardec, kendisinde medyomluk kabiliyeti olmaması^ hasebiyle
duygu bakımından değilse bile felsefe bakımından teozof (mutasavvıf) kategorisine mensuptur. Her varlığın ve bu meyanda yüksek ruhlarm bir gün Tanrıya rücu edeceklerini kabul etmiyerek
onları ilelebet Tanrıdan namütenahi uzakta telâkki etmesi teozof
sayılmasına mâni teşkil etmez. Nitekim teozoflarm Aryasamacist
şubesi Tanrıyı hem mahiyeti, hem tezahürü ile mutlak telâkki ettiğinden ki böyle bir Tanrı, yok demektir Pantheismei, vücut
birliğini ve ruhlarm Tanrıya döneceğini yanlış bir zihniyet mahsulü bilir. Ruhların bedenlere hulûl etmelerinin sebebi ve hedefi
nedir sualine cevaben Allan Kardecin «mürşit» veya «üstat» 1arma
izafe ettiği şu satırlarda tasavvuf^ karakteri hiç bir inkâr ile örtülemiyecek kadar barizdir: «Hulûl (incornation) Ruhlara Tanrınm mükemmelliğe ulaşma vasıtası olarak yüklediği bir mecburiyet,
çizdiği bir yoldur. Mükerer hulûllerin (reincarnationların) bazıları günahların kefareti, bazıları mukaddes bir vazifedir. Kemale
erişmek için cismanî hayatın her türlü şeniyetlerini yaşamak, değişik hâdiselerini görüp geçirmek, ıztııaplannı tatmak, elem ve
kederlerini sabır ve tahammül ile karşılamak lâzımdır. Günahların
ödenmesi yolu ile kazanılan tecrübe elde edilen faydayı teşkil eder.
Diğer söz ile, günah kefareti ile iktisap edilen bilgi günah kefaretinin gayevî faydasını verir. Hulûlün diğer bir hedefi daha vardır.
O da yaratmak, eser vücuda getirmek inşinde ruhu uhdesine düşen
faliyet hissesinin icrasına alıştırmaktır. Ruh bu maksatla gönderildiği âlemin maddî durumuna uygun bir vücut cihazını beninmsiyecek kabiliyette halk olunmuş ve bu cihaz vasıtasiyle kendisine gösterilen âleme ait hususî işleri Tanrı tertip ve nizamı dahilinde başarmağa muktedir kılınmıştır. Ruhun yaradılışı o tarzdadır ki faaliyeti ile vusu nisbetinde, gayret hissesi miktarı umumî hilkat nehcinin dokunmasma yardım eder ve bu sırada kendi tefeyyüz ve terakkisini hazırlar...».
Burada tekrar işaret edelim ki A. Kardec duygu ummânında
yaşayan yüksek medyumlarda olduğu gibi doğrudan doğruya marifete, bilgiye erişmiyor, bilgisini medyumlarına sorduğu suallere cevaplar almak suretiyle ediniyordu. O medyumlar resen hakikate mi
eriyorlardı? Yüksek ruhlar ile temas ettikleri doğru mu idi?... Burası
katiyyet ile kestirilemez. Katiyyet ile kestirilebilecek bir şey varsa
o da şudur: Medyomların ruhları hassas fotoğraf plâklarına benzer,
hemen her şeyden derin intiba alırlar. Tecrübelerden evvel onlar
herhangi bir şeye inandırılmış ise tecrübe sırasında az çok transe
düştükleri zaman bu şey onlardanzengin variationlar ile sudûr
eder. Bundan başka... tecrübelerden evvel hazırlanmasalar bile tecrübeler sırasında telkini sualler ile onların muhayyelelerine her şeyi doğurtmak mümkündür. A. Kardec medyomları ve
mahfelinin diğer âzaları ile reincarnation üzerinde çok konuşmuştur. Reincarnation o zamanki Fransız sosyetesinin, spiritizme moda olmadan evvel de, baş sohbet mevzularından biri idi.
Pezzaninin «Hayat Sahibi Varlıkların Çokluğu» adlı eserinde ve
diğer eserlerde görüleceği veçhile A. Kardevin faalİ3etine tekadümeden senelerde bile teozofların neşriyatı ile Fransada bir çok kimseler reincarnation idaresine kuvvetli bir iman ile bağlanmış bulunuyordu. A. Kardec de bağlananlar arasında idi.
Eserlerini İngilizceye tercüme eden Anna Blackweirin anlatışına göre: «Allan Kardec ortadan biraz kısa boylu, kavî bünyeli,
iri yuvarlak başlı, yüzünün çizgileri derin, parlak çakır gözlü bir
adamdı. Fransızdan ziyade Almana benzerdi. Enerjik, cevval, fakat
aynı zamanda soğuk kanlı ve ihtiyatlı idi. Tabiatı, aldığı tahsil ve
terbiye icabı bir şeye çabuk kanmaz, çabuk inanmazdı. Mantıkî düşünür, düşünce ve işlerinde kestirme yolu severdi. Mistiklikten âzade idi. Coşmaktan, hayranlığa düşmekten, ihtirastan sakınırdı. Ciddî
ve vakur idi. Ağır ağır konuşur, jestleri ile değil, sözleri ile tesir
ederdi. îddiaya girişmez, kimseye meydan okumazdı. Kibirli olmadan şahsiyetini, mevkiini müdrik idi. Münakaşadan kaçmaz, fakat
münakaşaya da koşmaz, hayatını vakfettiği mevzu üzerinde kendiliğinden söz açmak istemezdi. Dünyanın her tarafından ziyaretçiler kabul eder, onların suallerine serbestçe cevaplar verir, takıldıkları yerleri izah eder, bu sırada hoş bir neşe inbisatı ile yüzü
parlar, sözleri daha ziyade canlanırdı. Lâkin asla gülmezdi. Onun
güldüğünü gören yoktu. Ziyaretçileri arasında yüksek İçtimaî mevki sahibi bir çok kimseler bulunur, edipler, artistler, ilim adamları
meclisinden eksik olmazdı. İmparator Üçüncü Napoleon bile hürmetkârları arasında idi. Spiritizme merakı kimse için sır olmayan
bu hükümdar bir çok defa ona adam göndermiş, Tuileries sarayında bu spiritizma babası ile «Ruhlar kitabı» nm doktrinleri üzerinde uzun musahabeler yapmıştır.»
Yukarıdaki tasvir açıkça gösteriyor ki A. Kardec coşkun bir
müteassıp veya gözü kapalı bir meczup değil, ne yaptığını, ne ettiğini gayet iyi bilen, hedefini tayin etmiş, plânını hazırlamış bir
hesap - kitap adamı, Katolik Kilisesinin hakkmdaki isnadı doğru
ise ki kuvvetli emareler doğruluğunu tasdik ettiriyor nüfuzu
altına girenleri yeni keşfedilen pisişik hakikatler etiketi ile sezdirmeden Uzak Şark doktrinlerine bağlamanın yolunu bulmuş «cin
fikirli» bir Brahma veya Buda murabıtıdır. înceden inceye düşünerek tertip ettiği «açıcı» suallere aldığı cevapları medyomlarmı
atlıyarak yüksek ruhanî varlıklara mâl ederken kitaplarına istidadı mahsusayı haiz kimselerde tevlit etmenin yolunu bildiği imaginationlardan malzeme topladığını yakinen biliyordu.
Fakat... pisişik tecrübeleri eli ile hıristiyanlığı yıkmağa çalıştığı kabul edilse bile kalben bağlandığı akidelere sonuna kadar sadakatten ayrılmamış, onları dünyaya tanıtmak istemiş büyük biridealist sıfatı ile A. Kardec teline değil, takdire lâyıktır. Semavî
dinlerin düşmanları kadar semavî dinlerin müdafilerine de idealine
olan imanı ile örnek teşkil eder.
A. Kardec, «Psikolojik tetkikat cemiyeti» adı altında kendi
evinde bir mahfel kurmuştu. Mahfel âzaları haftada bir kaç defa
toplanır, onun riyasetinde tecrübeler yapardı. Mumaileyh La Revue Spirite isminde bir de aylık mecmua çıkarıyordu. Bu mecmua
hâlâ neşrolunmaktadır. A. Kardec, 1869 senesinde altmış beş yaşında vefat etti. Ölümünden biraz evvel eserini takip edecek geniş
bir teşekkül tasarlamıştı. Bu teşekkül yardım ve bağışlama akçeleri ile icabında alım - satım işlerine de girişerek idealini gerçekleştirmeye ideal din olarak zihinlerine yerleştirmeğe muvaffak olduğu kimselerin işbirliği ile projesi tasavvurda kalmamış, özlediği
teşekkül, hayranları tarafından «A. Kardecin mesaisine devam etme anonim ortaklığı» adı altında kuvveden fiile çıkarılmıştır. Gaye: Spiritizme ile reincarnationu isbata çalışmak, onu müsbet bilgilerin en yenisi halinde herkese kabul ettirmek, «mutlak» doktrini
ve Realite - Verite felsefesi ile ilk plânda hıristiyanlık aleyhine
burası artık tahakkuk etmiştir Fransada ve diğer memleketlerde
sipirit cemaatlerini çoğaltmaktır.
Kardece bağlı spiritlerce büyük ruhların Kardec mahfeli ile
temasa gelmesinden itibaren insanlara yeni hakikatler sunulmağa
başlanmış, böylece yeryüzünde yeni bir devir açılarak eski devirlerden kalma dinler, felsefeler kapanmıştır. Yeni devrin harikası yepyeni bir ide olan reincarnationdur. O sönük tenasüh değildir. Dünyayı nura gark eden parlak güneştir. «Yüksek ruh kardeşler» materyalizm ile mahv-ü perişan olmağa yüz tutan insaniyete onunla en
büyük teselli ve ümidi bahşetmişlerdir.
Bu iddia karşısında bitaraf bir müdekkike düşen A. Kardecin
kitaplarını karıştırarak yenilik aramaktır. B!u yapılmış, onlarda
reincarnatıon başta olmak üzere yeni tek şeye rastlanamamıştır.
Asya mütefekkirleri vaktiyle her şeyi düşünmüşler...
Kardec spiritlerinin garplılıklarına fazla mağrur onlanları bu
hükme isyan ederek gözlerini kaparlar ve temel akidelerinin hakikaten AsyalIların malı olduğunu teslim etmek istemiyerek asyaî
din ve felsefelerden feyiz almak küçüklüğünü üzerlerinden atmak
için inat ile derler ki: «AsyalIlar tenasühe yani bir insanın öldükten sonra hayvan olarak dünyaya gelebileceğine inanıyorlar.
Biz ise insan ruhunun ancak insan olarak yeryüzüne döneceğini
biliyoruz.»... Bu pek boş bir tef aburdur. Çünkü Asya puthaneleri
müctehitleri de boş durmamış, onlardan bir kısım, yüzlerce seneevvel, aynı fikri müdafaa ederek garplı spirilleri yine geride bırakmıştır^.
Ölenlerin tekrar dünyaya geldikleri kabul edildikten sonra
reincarnationda sipiritlerin insanlık gururuna yediremedikleri şekil öyle dudak bükülüp geçilecek bir fikir değildir. Ölüler gittikleri
yerden geri dönüyor ve dünyada tekrar yaşıyorlarsa neden hayvan
suretinde de yaşamasınlar?... İnsanlık payesi ile hayvanlık arasında uçurum bulunması Asyalı reincarnationcularm ekseriyetine göre zahirîdir. Ruh cevheri her vakit aynı olduğundan onun bir insan veya hayvan bedeninde tecellisi ile esas kıymetine asla halel
gelmez. İnsan ruhunun hayvan bedeni ile birleşemiyeceğine hükm
etmek için ana karnındaki ceninin veya bir kaç haftalık nevzadın
küçük ve geri bir hayvan olmadığını ve yetişmiş insanda çok kere
insanlığa galip bir hayvanlık tarafı bulunmadığını isbat etmek lâzım gelir. Ruh, insan kalıbında melekâtmı inkişaf ettiriyor. Hayvan
kalıbında bu inkişaf mahdut kalıyor. Fark bundan ibaret. Ruhu tathir ve dolayısiyle tekâmüle sevketmek için onu tekrar hayvanlık
derecatı cenderelerine sokmak, böylece terbiye etmek bazı hallerde
gerekli olabilir. Meselâ hayvanlara zulmeden bir kimsenin yaptığı
fenalığın mahiyetini hakkiyle takdir edebilmesi için hayvan olarak
eza ve cefa çekmesi faydalı ve lâzımdır. Böyle bir kimse işlediği fenalığın derecesini hayvanlık dışında kalan bir reincarnation ile asla
lüzumu kadar kavrayamaz ve dolayısiyle düzgün ahlâka kavuşamaz.
Bir öküze kakılan üğenderenin ne olduğunu anlamak için karasaban önünde bizzat o üğendereyi yiyerek toprak yarmalıdır. «Hayvan
vücutlarının ıztıraplarını dil ile ifadeden aciz, kabiliyetlerini açığa
vuracak uzvî vesaitten mahrum insan ruhlarına mahbeslik etmediğini kim iddia edebilir?»^
Bu fikrin müdafileri de tafrafüruşlukta spiritlerden aşağı kalmıyorlar. Onlara düşen meydan okumak değil, evvelâ dâvalarmı isbat
etmektir. Ortada tek isbat yoktur. Vaziyeti hayvanlara soramıyoruz. Fakat... reincarnationa inananlar bu itiraza iştirak edemezler.
Ederlerse kendi dallarını baltalarlar: Reincarnationdan murad, ortaya sürüldüğü gibi, muhtelif zaviyelerden tecrübenin, bilginin artması ise insan şuuruna malik olarak bir hayvan vücudu içinde acz
ile çırpınmak, insan iradesinin kadir ve kıymetini bilmek bakımından pek esaslı bir tecrübe teşkil edebilir. Hiç bir mahpus, Hindularm hayvan veya nebat içinde mahpus insanı kadar hürriyetsiz değildir. Hürriyeti ise şüphesiz en ziyade onun tadını tattıkları halde ondan mahrum kalanlar anlarlar. Allan Kardece tâbi sipiritlerin ortaya attıkları veçhile: tekâmüllerinin seyri icabı nebat ve hayvan
merhalelerini geride bırakmış olan insan ruhlarının hayvan vücutlarına veya nebat gövdelerine dönemiyecekleri itirazı burada varit
olamaz. Varit olabilmesi için nebatat ve hayvanatta bidayette insan şuuru mülâhaza etmek lâzım gelir. Çünkü bir merhaleyi hakkiyle geçmek, onu şuur ile kavramakla kabildir. Kavrama yok ise
merhale ve geçme yoktur. İnsanda, insanlığı dışında hem nebat,
hem hayvan yaşar. İnsanlık hareket kabiliyetini haiz nebatî bir
gövdeye aşılanmış müstakil bir cevherdir. Tabiî ıstıfâ ve tekâmül
nazariyesinin ruha tatbiki kabil değildir. Çünkü her safhasında müşahedelerle taban tabana zıddiyet halindedir. Diğer taraftan haricî şikillerin, cins ve nevilerin dahi birbirinden türeme suretyle
değil, ulûmu tabiiye bakımından meçhul (fakat metafizik bakımmdan malûm) bir saikin tesiri altında esrarlı atlamalar ile tahassül
ettiği anlaşılmıştır. Metafizik ulûmu tabiiyenin sustuğu yerden başlar: Atlamalar tesadüfi değil, çünkü muntazam bir seyir takip ediyor, Tanrının müdahaleleri iledir.
İnsan ruhlarmı hayvanlara da hulûl ettirmek ile eski tenasüh
erbabı tenasühü, yani reincarnationu ikisi de aynı şey, yahut
aynı şeyin biri arapçası, diğeri frenkçesidir modern spiritlerden
daha geniş tutuyorlar: Monu kanunları, sınıfları dışında olan kimseler ile yemek yemeğe tenezzül ettikleri takdirde Brehmenlerin
dünyaya tekrar gelişlerinde sınıfsızlar (Paryalar) arasında doğacaklarını, rahiplik, memurluk, uşaklık, kapıcılık, dilencilik gibi
meşgaleler ile geçinecek ve çok aç kaldıkları zaman ölü eti yiyecek yerde haysiyetlerini küçük düşüren çiftçilik, rençberlik, amelelik gibi işlere el sürerlerse bünlarm müteakip dünya seferlerinde
köpek vücutlarına hapsedileceklerini ve şayet sınıfları esrariinı
başkalarına fâşetmiş bulunurlarsa köpek bağırsaklarında yaşayan
solucanlar halinde feci ruhî ıztıraplar ile kıvranacaklarını yazar^.
Yani günahkâr insanları günah derecesine göre muhtelif reincarnationlar ile insan veya hayvan uzviyeti hapishanelerinde ceza çekmeğe mahkûm eder. Yeni spiritler kıdemlileri olan A. Kardeci detahtie etmek istercesine, reincarnation günah kefareti veya ceza değil, tekâmül vasıtasıdır, derler. Fakat bu sözleri ile her günaha biçilen cezada tedip ve dolayısiyle mükemeliliğe sevk kasdi aşikâr olduğundan «hayvanlık hapishaneleri felsefesi »ni yıkabilecek duruma
girmezler. Onu ancak spirit reincarnationu ile beraber reincarnationun hiç bir şekline inanmıyanlar yapabilirler.
«Spiritualizm Tarihi»^ nin ikinci cildinde Conan Doyle, reincarnation ve Allan Kardec hakkında şunları yazıyor:
[ «İngiltere spiritleri reincarnation hakkında bir karara varamamışlardır. Bir kaçı inanır, pek çoğu inanmaz. Umumî fikir durumu: isbat edilemediği için doktrini aktif spiritlik kadrosundan silmenin daha muvafık olacağı merkezinde telâkki olunabilir. Miss
Anna Blackwell vaziyeti izah ederken İngiliz ruhunun tahakkuk ve
sübutüne kadar nazarî bir teze inanmayı reddetmesine mukabil başta Fransa olmak üzere nazariyat ile oyalanmağa daha müsait olan
Avrupa kıtası zihniyetinin spiritizmde Allan Kardec doktrinini kabul ettiğine işaret ediyor.
«The Spiritual Magazine» i çıkaranlardan biri olan Thomas Brevior (Shorter) İngiliz spiritliğinde hâkim olan fikri şöyle hulâsa etmektedir: «Reincarnation daha fazla İlmî bir görünüş kazanır, modern tecrübî spiritüalizm vakıaları gibi tahkik ve isbat kabul eder,
gösterilmesi ve görülmesi kabil bir vakıalar topluluğu halini alır
ise dikkatimizi kimsenin propagandasına hacet kalmadan kendine
çeker ve ancak o zaman etraflı ve ihtimamlı bir surette münakaşa
edilmeğe lâyık olur. Bu arada, müstehaklık tebarüz edinceye kadar,
bırakınız: nazariyat mimarları havaî temeller üzerinde reincarnation
sarayları kurarak kendilerini eğlendirip avundursunlar! Hayat çok
kısadır. Bu hamaratlık dünyasında o hava binalarının ne kadar püften temeller üzerine oturtulduklarını göstermeğe çalışmak gibi vâhi
bir hevese kapılarak kendimizi boşuna vakit geçirmeğe salmaktan
başka yapacak pek çok işimiz vardır. Uzlaştığımız noktalar üzerinde
işlemek, ayrıldığımız esaslar üzerinde boğuşmaktan evlâdır.» The
Spiritual Magazine, 1876, sahife 35.
İngilterede spiritlik cereyanının nüfuzlu büyüklerinden biri sayılan William Howitt reincarnationun boşluğu bakındaki hükmünde daha şiddetli davranıyor. Mumaileyh Emma Harding Britten- in
öbür âlemden binlerce ruhun mükemmel medyomlar marifetiyle
reincarnation aleyhinde protestolar yağdırdlıklarına, öbür dühyada sakin ruhların reincarnation lehinde bir gûna bilgileri bulunmadığına dair olan sözlerini kaydettikten sonra diyor ki: «Reincarnation taraftarlarının iddiası psişik tezahürat ve tecelliyata karşı
beslenen itimat ve imanı kökünden sarsmaktadır. Biz şayet, bize
pek ciddi teyit ve tekidler ile pek ciddi tebligat veren ruhların hakikatinden şüphelenmeğe sevk edilirsek ruh alanında takip ettiğimiz
meslek nerede kalır? Eğer merdut, zavallı hali ile reincarnation doğması doğru ise öbür dünyaya gidince akrabasını, dostlarım beyhude
yere aramış ve bulamayınca, yahut iddia veçhile bu hüviyetler ile
karşılarına çıkanların kendi imajinasyonları, yani evham ve hayalâtı
olduğunu anlayınca hüsrana düşmüş milyonlarca ruh mevcut olacaktır. Mahfillerimize tebliğler gönderen binlerce, on binlerce ruhtan böyle bir kırık düzen hakkında şimdiye kadar bize bir fısıltı olsun geldi mi?... Asla!. İşte yalnız bu cihetten, diğer sebepleri saymağa lüzum görmüyorum. Reincarnation doğmasının süfli bir kaynaktan geldiğine ve cehennemi bir mefsedeti ihtiva ettiğine, sahtekâr, kalpazan işi, yalan ve yanlış olduğuna hükmedebiliriz» The
Spiritual Magazine, 1876, sahife 57.
Mister Howitt, şiddetinin fazlalığı ile olacak, son reincarnationdan evvel arada ondan azâde mahdut bir zaman olabileceğini unutuyor. O devreyi takiben işe iradi bir unsur karışabilir .
Alexander Aksakof- alâkayı çeken bir makalesinde. Allan Kardec mahfeline mensup medyomların hüviyet ve karakterlerine dair
izahat verdikten sonra şöyle kalem yürütmektedir: aKardeci reincarnation propagandasına başvurduran saik tecrübelerin belâgati değildir. Mumaileyhin bu doktrini yaymasında kuvvetli bir önceden
isteme, peşince taraftar olma âmili vardır. Bu cihet açıktır. Reincarnation başlangıçta bir tedkik mevzuu değil, münakaşası caiz olmayan bir doğma veya bedihî bir mütearife, âşikâr, malûm bir hakikat
olarak kabul edilmiş, öyle gösterilmiştir. Reincarnationu desteklemek için Kardec daima otomatik yazı medyomlarma koşmuş, heponlara sığınmıştır. Pekâlâ bilinir ki bu nevi medyomlar önceden
edinilen fikirlerin psikolojik tesiri altına kolayca girerler. Kardecin
spiritizmi işte bu yoldan bol bol doğurdu. Fizikî tezahürat- medyomları delâleti ile alınan ruh tebliğlerine gelince, bunlar hem yalnız daha ziyade objektif değil, aynı zamanda daima reincarnation
aleyhinde, o doktrine muhaliftir. Kardec daima fizikî tezahürat
medyumluğunu basit, ehemmiyetsiz göstermek siyasetini takip etmiş, tatbik ettiği plâna o çeşit medyumluğu uygun bulmadığından
fizik medyomların mânen madunluğu bahanesini uydurmuştur.
Böylece hakikî tecrübî usul Allan Kardec spiritizminde topyekûn
redde uğrayarak tanınmamış bulunuyor. Yirmi senedenberi bu sistem en ufak bir terakki bile kaydedemedi. Fizikî tezahürat medyomluğuna dayanan Anglo - Amerikan tecrübî spiritualizminin tamamen cahili kaldı. Kardec tarafından neşrolunan «La Revue Spirite» te istidatlarını mükemmelen inkişaf ettirmeğe muvaffak olan
bir kaç Fransız fizikî tezahürat medyumundan, hışma uğramaları,
hasebiyle, bir kere olsun bahsedilmemiştir. Bu medyomlar sırf kendilerine gelen ruhlar reincarnation akidesini iflâstan korumadıkları
için Fransız spirillerine tanıtılmamıştır.» The Spiritualist, cilt
VII (1875), sahife 5-74.
Aksakof tenkidinin nazarî reincarnation dâvasına taallûk etmediğini, sadece onun tecrübî spiritüalizm adı altında propaganda
edilmesine itiraz ettiğini yazısına ilâve ediyor.
Meşhur medyom ve muharrir D. D. Home, Aksakofun makalesini şerh ederken renicarnation itikadının bir safhasına geçiyor ve
latife yollu diyor ki: «Reincarnationlarmı hatırlıyan bazı kimselere tesadüf ediyorum. Şimdiye kadar bunlar içinde en az on iki
tane Marie Antoinettelikten geçmişe, altı yedi tane îskoçya kıraliçesi Maryye, bir hayli Louis ve diğer kırallara, yirmi kadar Büyük İskendere tesadüf etmek ile mübahiyim. Şerefim, hazzırn artmış, sadece bana geçmiş hayatında mütevazı bir şahsa rastlamak
kalmıştır. Rica ederim sizden, şayet böyle birine çatarsanız, onu
nadir bir kuş gibi benim için kafeste tutunuz!...» The Spiritualiste, VII, 165.]
Reincarnation hakkında Conan Doyle kendi fikrini de bildiriyor :
[ «Müellife öyle geliyor ki isbat malzemesi bilânçosu reincarnationun bir hakikat, fakat zarurî surette umuma şamil olmıyan bir hakikat olduğunu göstermektedir. Bu noktada fizikî tezahürat medyomları ile temasa gelen ruh dostlarımızın bilgisizliği
kendi istikballerine taallûk eder. Nasıl biz kendi istikbalimiz hakkında vazıh bir fikre sahip olamıyorsak, onların da aynı tahdidat ile
gelecekten habersiz bulunmaları ihtimal içindedir.^ Doğmadan önce nerede idik diye sorulursa, cevabımız uzun istirahat fasılalarını
müteakip ruhların tedricî tekâmüllerine devam etmek üzere tekrar
maddeye dönmeleri sisteminde açıktır. Bu sistem dışında o suale
cevabımız yoktur.- Ezeliyettenberi bir defa doğduğumuza inanılamıyacağını teslim etmeliyiz. Sonraki bir hayat evvelki bir hayatı
icap ettirir gözükmektedir. Öyleyse neden evvelki yaşayışlarımızı
hatırlıyamıyoruz suali burada şüphesiz akla gelecektir. Buna karşı
şöylece tebarüz ettirebiliriz ki bu yolda hatırlamalar şimdiki hayatımızı altüst eder, gidişimizi şaşırtır.^ Eski dirilikler bir teşbih çevresindeki teşbih taneleri gibidir. İhtimal nihayetine vardığımız zaman bir tek şahsiyet vetiresi üzerine dizilmiş mükerrer hayat teşbihinin tamamını kavrıyabileceğiz.
Bunca Theosophy ve şark felsefesi şubelerinin «Karma- Doktrini»
ile yukarıdaki hükümde birbirine yaklaşarak ruhların yalnız bir
sefer dünyaya gelmelerindeki adaletsizliğe işaret etmeleri reincarnation tezi lehinde olan delillerdendir^
Arasıra rastlanan öyle kabiliyetler ve arasıra pek vazıh da olabilen öyle hatırlamalar vardır ki bunları reincarnation ile izah etmek atavizm ve saire ile izahtan ihtimal daha kolay olacaktır.^
Bu hal de onun lehinde sayılabilir. Keza Colonel de Rochas tarafından yapılan hipnotizme tecrübeleri reincarnation lehinde birkaç
sarih isbat vermişe benziyor: Dalgın bir halde uyuyan sujeler hatırlama bakımından geriye doğru müteaddit reincarnation merhalelerine sevk edilmişlerdir. Ancak, reincarnationların maziye doğru uzaklaşanlarını takip ve tahkik etmekte müşkülât baş göstermiş, hale yakın bulunanları ise medyomlarm normal bilgilerinin
tesiri ile mülhem olmak şüphesi altına girmiştir. Maamafih reincarnation hakkında hiç olmazsa şu fikre yer verilebilir: Sureti
mahsusada bir işin bitirilmesi veya bir hatanın düzeltilmesi gerekli
olduğu yerlerde reincarnation imkânı ilgili ruh tarafından hüsnü
kabul görecek, iştiyakla karşılanacak bir telâfiimafat çaresi olabilir.»]
Görülüyor ki reincarnationu müdafaa etmesine rağmen Conan
Doyle onu isbattan vareste vakıalar arasında saymaktan uzak bulunmakta, karide onun hakkında nazarî bir teveccüh uyandırmağa
çalışırken bile pek çekingen davranmaktadır. Çünkü, aksi takdirde
Allan Kardec gibi bir iman ortaya atmış ve bu imana ait nazariyat
nehcini müsbet ilim diye satmağa kalkmış olacaktı. Conan Doyle
kendini iddiakârlıktan kurtarmış, gözünü (de Rochas) tecrübelerinin
dâvayı takviyeden uzaklığına da açmış, fazla ateşli reincarnation
müdafilerinin yaptığı gibi bir takım zayıf vesikalı vakalar zikrederek sözü uzatmamıştır. îlmi faraziyattan ayırmayı bilen kimseler
indinde hakikat şudur ki reincarnation felsefî bir mevzu olarak binlerce senedenberi bol bol konuşulmuş, fakat tatbikatı isbat edilmek şöyle dursun taraftarlarının bunca gayretine rağmen muarızları susturacak nazarî bir delile dahi bağlanamamıştır. Allan Kardecin açtığı çığırda yürüyen Fransız spiritizmi mektebine mensup
kimseler tecrübeler yaptılar, vakalar tesbit ettiler. Bunlar
arasında Gabriel Delanne, Henri Regnault, Leon Deniş gibi tanınmış simalardan spiritizm esaslarını takviye ve reincarnationu isbat
sadedindeki gayretleri ile «püre spiritistes halis spiritler» unvanına hak kazananlar oldu. Ne çare ki bütün gayretler boşa gitti.
Reincarnation nazarî bir tez olmaktan öteye geçemedi. Büyük Fransız spiritlerinin eserleri zevkle okunur. Fakat insan, böyle pek zeki
ve pek âlim kimselerin reincarnationun isbat edilemiyeceğini yakinen bilmeleri lâzım geldiği halde neden onu isbat edilmiş gibi
göstermeğe çalıştıklarını sormaktan kendini alamaz ve acaba diye
hıristiyan kiliselerinin noktai nazarma iştirak etmese bile ki biz
şahsan bu noktai nazarı sabit olmuş buluyoruz hıristiyanlığa ve
dolayısiyle müslümanlığa müteveccih teşkilâtlı bir suikasd ihtimali
üzerinde mecburen durur. Durdukça da görür ki, şayet böyle bir
teşkilât ve kasıt varsa, spiritlik ile spiritualizm kalelerini yıkmağa
teşebbüs etmek, materyalizm ile aynı işi yapmağa çalışmaktan kolaydır.
Spirillerin hıristiyanlığa ve müslümanlığa taarruz kabiliyetleri
var mıdır? Varsa ne dereceye kadardır?... Bu mesele ehemmiyetle
tedkik ve münakaşa edilmeğe lâyıktır. Seçtikleri yolda, fikrimizce
kabil olmamasına rağmen, mânen ilerlemeğe çalışan, başkalarının
mukaddesatma hürmeti olan spirillere inandıkları şeylerden dolayı
kimsenin dil uzatmağa hakkı yoktur. Böyleleri kendi hallerinde
bir köşede tecrübeleri ve kitapları ile başbaşa vakit geçirirler. Ancak, spirillerin bir kısmı, bilhassa bunlar içinde operatör adı ile
spiril toplantı ve tecrübelerini idare edenlerden bazıları, hepsi değil, spiritizme ile diğer dinleri yıkmayı ideal edinmiştir. Bunlardan bir takımının spiritliğe bağlılığı kalbi değil, zahirî, bir
yıkıcmm kazmasına olan bağlılığı gibidir. Emellerine muvaffak
olurlarsa kendilerinde spiritlikten eser kalmaz. Spiritlik ile diğer
dinleri ızrara çalışanları ikiye ayırmak lâzımdır; A faal ,samimî
spiriller. B din düşmanları. Birinci grupun gayesi spiritliği cihanşümul bir din haline getirmek, İkincilerin gayesi yeryüzünden
alelitlak dinleri kaldırmaktır. Ellerine kalanların maneviyatını spiritizme ile altüst ettikten sonra birinciler karşılaştıkları feci haller
karşısında nalân ve giryan aciz içinde ellerini uğuştururlar. Berikiler ise o hallere aldırış etmiyerek başka kurbanlar ararlar ve kolayca bulurlar. Ahiret ahvaline nüfuz, ölüler ile temas ve dehşeti
kalmıyan bir ölüm insaniyeti binlerce senedenberi kendine çeken
bir mıknatis olmuştur. Spiritler ahiretle kontakt teminine muvaffak oldukları iddiası ile meydana çıktıklarından merak, tecessüs
ve teessür saikası ile onların açtığı «dergâh» lara uğrayanlar çok
olur. Yakınlarından birinin ölümü ile gözleri nemli bir halde yaşayan insanların bazıları kaybettikleri sevgilileri spiritizme celselerinde hakikaten bulduklarına inanmak ihtiyacı ile çırpınırlar.
Böylelerinin spiritler indinde itibarı fazladır. İşlenmeleri ve çevrilmeleri kolay olur. Fakat meyusiyet ile kritik kabiliyetini kaybetmiş olanların kazanılması muvakkattir. Onlar kendilerini toplayınca spiritlikte kendilerini alakoyacak bir şey göremezlerse durmazlar. Bu şeyi hem onlara, hem başkalarma vermek için spiriller
asırlardanberi yüksek majide muvaffakiyet ile smanmış ve ondan
bir şube olan zamanımız propaganda fenninde tutunma âmili olarak kabul edilmiş bir çareye baş vurmuşlardır. Bu çare iddia, aksi
sabit, bedihiyata aykırı bile olsa devamlı iddiadır. Böylece spiriller
iddiakâr olmuşlar, spiritliğin objektif bir ilim olduğunu, eski dinler ve tasavvuf gibi sübjektif hurafelere istinat etmediğini boyuna,
durmadan iddia etmişlerdir. Sözlerine kalırsa bir medyom tedarik
eden herkes, obsessiondan, yani tekâmül etmemiş ruhların tasallutundan korunmanın yolunu bildiği takdirde spiritizme hakayıkına erecek, bu arada reincarnationu kavrıyacaktır. Onlara göre yahudiliği, hıristiyanlığı, müslümanlığı teyit eden ruhlar geri ruhlardır.
Musa, İsa veya Muhammet yalancı değildir. Fakat Musa, îsa ve Muhammede tebligatta bulunan Ruhülkudüs spirillere üstadlık etmiş
olan ruhlardan daha aşağı plâna mensup bir ruhtur. Hattâ
Yehva Allah bile böyledir. Yehva Allah asıl Tanrı değildir.
Asıl Tanrı Absolut Mutlaktır. Yehva Allah ancak bir kısım
kâinatı yaratmış olan ruhtur. Kâinatlar namütenahidir. Yukarıya
doğru Yehva Allahtan daha mütekâmil olan ruhlar tarafından
yapılmışlar ve idare edilmekte bulunmuşlardır.
Spiritlerni mütearrız kısmı kitaplarında tevil yolunu açık tutmak için bu kadar açık ifadeler kullanmazlar. Fakat yazdıklarından
çıkan umumî mâna budur. Şifahî temaslarda zamirleri tamamiyle
anlaşılır ve sözleri Musa, İsa ve Muhammede inananlar için daha
ürkünç şekiller alır. Fakat onlara karşı müsamahakâr olmak, Yahudi metaneti, Hıristiyan sabrı ve Müslüman mantığı ile onları yenmek lâzımdır. Spiriller içinde hakşinas olanlar, fazla dil uzattıkları
üç din hakkında etüdlerini arttırdıkça yanıldıklarını anlıyanlar, nihayet eski tarizlerinden nadim ve pişman olanlar ve kemali hicap
ile Allahtan af dileyerek eski dinlerine dönenler eksik değildir.
Üç din ilâhiyatında oldukça geniş malûmata sahip olmıyanların
ve spiritizmenin içyüzünü bilmeyenlerin spirit hücumlarına karşı
koymaları zordur. Çünkü üç dinden hiç birini inkâr etmiyorlar.
Sadece her şeyi küçültüyorlar. Bu sebepten meselâ bir müslümanın
bir münkire Allahı tanıtması, bir spirite Allahın, öyle zannı gibi,
orta derecli bir ruh olmadığını anlatmasına nisbet ile pek az zahmetlidir. Çünkü spirit (mutlak felsefesi) ni ileri sürerek asıl Tanrı
sıfat ve nisbet kabul etmez. Sen Allaha alîm, semî, basîr ilh. sıfatlarını isnat ediyor ve onun böylece büyük de olsa bir ruh olduğunu
itiraf ediyorsun, ondan daha büyük ruhlar neden olmasın? diye
meydan okuyor. Buna cevap verebilmek için (ilmi kelâm) kitaplarmdaki isbatı vacip delillerini karıştırmak kâfi gelmez. Çünkü Allahı inkâr eden yok. Küçülten var. Asıl Allahın sıfat kabul etmiyeceğini iddia eden var. Cevap bulmak için sıfatı zatiye ve selbiyenin mahiyetine nüfuz etmek ve bu nüfuzun şahsî bir tevilden
ibaret olmayıp Kur'an icabı olduğunu Kuran âyetleri ile göstermek, yine Kuran âyetleri ile Cenabı Hakkın mahiyyeten Absolut
Mutlak olduğunu, sıfatların ancak tezahüratı ilâhiyeye taallûk ettiğini isbat etmek lâzım gelir. Ayrıca da spirite göstermek icap
eder ki tezahüratında da mutlak olan, yani tezahüratı bakımından
efali meçhul kalan ve dolayısiyle hakkında icabî veya selbî, tenzihi mahiyette söylenecek söz, kullanılacak tâbir, yakışacak sıfat
bulunamıyan bir Tanrı telâkkisi doğrudan doğruya Tanrıyı inkârdır. Binaenaleyh spirit âlim geçinirken cehlinden Allahı küçülterek
hataların en büyüğünü işlemiş, gaflette alelâde münkiri geçmiştir.
Lâkin... itiraf edilmelidir ki pek çürük temelli olan kendi felsefelerini semavî dinlere aleyhtar bütün felsefeler ile desteklemeğe
kalktıklarından spiritleri susturmak ancak din felsefelerinin girdisini çıkıntısını bilenlerin harcıdır. Tertip ettikleri spiritizme tecrübelerinde hakikaten ruhlar ile temasa geldiklerine inananan kimseleri spiritler pek çabuk kendi akidelerine çekmeğe muvaffak olurlar. Meselâ o kimselerden biri mutekit hıristiyan ise bir gece
masaya Hazreti İsanın gelmesi için dua ederler. Gelir. Hürmetkârane onunla konuşurlar. Sonra hıristiyana derler ki: Görüyorsun
ya, çok büyük, çok yüksek bir ruh olmasına rağmen İsa Tanrı olmadığını bizzat söyledi. Tanrı olsaydı zaten biz onunla temas edemezdik. Tanrı mutlaktır. Kimse ile bağlanmaz. Tanrıyı bizim gibi
bil!... İsanın masa morsları ile tebligatta bulunduğuna inanmış bulunan hıristiyanm spiritler gibi düşünmemesinde artık bir sebep
kalmamıştır. A. Kardecin «Ruhların tefsirine göre İncil» i hıristiyanlık doğmalarını altüst eden ruh tebliğleri ile doludur. Hattâ
spiritlerden biri yalnız Hazreti İsa ile olan masa muhaberelerini
gösteren koca bir kitap yazmıştır. Saf hıristiyanları hıristiyanlıkta
kaldıklarına ikna ederek spiritleştirmeğe teşebbüs etmeleri yüzünden A. Kardeci ve tâbilerini bütün hıristiyan kiliseleri hıristiyanhk camiasından tardetmişlerdir. Zaten onların da o camiada kalmağa niyetleri yoktur. Spiritlerin hıristiyanlık aleyhinde tatbik ettikleri taktiklerle müslümanlığa da taarruza geçtikleri görülüyor.
Spiritlik Fransadan müslüman memleketlerine de atlamış, o memleketlerde garptan gelen fikir cereyanları arsında yer almıştır.
